Historia NOWEGO WIŚNICZA nierozerwalnie związane jest z postacią wojewody krakowskiego Stanisława Lubomirskiego.
Po bezpotomnej śmierci Piotra Kmity zamek wiśnicki przeszedł w posiadanie spadkobierców z rodziny Barzych, od których w 1593 r. odkupił go Sebastian Lubomirski za sumę 85 000 złp. Po śmierci Sebastiana w 1613 roku fortuna Lubomirskich przeszła na jego syna Stanisława, który przy współpracy nadwornego architekta Macieja Trapoli, wiśnicki zamek gruntownie przebudował czyniąc z niego jedną z najokazalszych wczesnobarokowych rezydencji obronnych.
W trosce o podniesienie znaczenia rezydencji i zapewnienie jej odpowiedniego zaplecza gospodarczego Lubomirski założył na terenie pobliskiej osady Rogozie miasto Wiśnicz Nowy, w odróżnieniu od niedalekiej wsi zwanej Wiśnicz Stary. Stało się to 8 czerwca 1616 r., kiedy to król Zygmunt III Waza, podpisał akt lokacyjny miasta, nadając mu prawo magdeburskie i liczne udogodnienia, jak prawo składu wina, miedzi i żelaza, które sprowadzano z Węgier, zwolnienie od ceł na terenie całej Rzeczypospolitej oraz prawo urządzania trzech dorocznych jarmarków: „jeden w przeddzień świętego św. Jana Chrzciciela, drugi przed świętem Przeniesienia św. Stanisława trzeci zaś drugiem świętem po niedzieli palmowej”.
Zgodnie z zapisem w akcie lokacyjnym: „A to zaiste miasto będzie wolne dla wszystkich, którzykolwiek zechcą się tamże zgromadzić, swoje siedziby założyć i zamieszkać je za zgodą tegoż sławnego Hetmana Sandomierskiego, jakoteż sprawować tam handel i różnorakie rzemiosła i wszelkie inne zajęcia, godne dobrych obywateli.”, Lubomirski zgodził się, aby w Wiśniczu mieszkali także Żydzi, którym wyznaczono osobne przedmieście, gdzie mogli nabywać nieruchomości. Wybudowali oni w swej dzielnicy bożnicę i szkołę.
Wytyczeniem ulic, rynku i działek mieszczańskich zajął się Maciej Trapola. Miasto zaprojektowane zostało na planie zbliżonym do kwadratu o bokach długości 475 metrów. W środku umieszczono obszerny rynek, od którego odchodziły m.in. dwie główne ulice: Bocheńska biegnąca w stronę gościńca do Bochni i Zamkowa lub Grodzka, prowadząca w kierunku zamku. W 1633 r. w mieście było już 12 ulic, ratusz, waga miejska oraz kilkadziesiąt domów, zamieszkałych przez mieszczan trudniących się głównie rzemiosłem, handlem i rolnictwem. W założonym przez siebie miasteczku Lubomirski ufundował barokowy kościół farny i ratusz. Plany obu tych budowli opracował Maciej Trapola. Jako wotum za zwycięstwo pod Chocimiem w 1621 r. na wzgórzu obok zamku Hetman wybudował klasztor Karmelitów Bosych. Wewnątrz klasztoru znajdował się, górujący nad miastem kościół pod wezwaniem Chrystusa Zbawiciela.
Kres świetności Wiśnicza minął wraz ze śmiercią Stanisława Lubomirskiego w 1649 r. żaden z jego trzech synów ani kolejni właściciele miasta, nie traktowali zamku wiśnickiego jako rodowej rezydencji.
Do upadku pozycji miasta przyczyniło się także zajęcie go w 1655 roku przez wojska szwedzkie. Szwedzi obrabowali zamek doszczętnie. Ofiarą ich rabunku padły wszystkie cenne dzieła sztuki, gromadzone przez trzy pokolenia Lubomirskich. Do dzieł zniszczenia przyczyniły się też oddziały konfederatów barskich, Rosjan i Austriaków, którzy po I rozbiorze Polski w 1772 r. zajęli te ziemie. W 1783 r. Wiśnicz poniósł kolejną stratę – cesarz austriacki Józef II ogłosił kasate klasztoru karmelitów bosych, budynki klasztorne zamieniając na ciężkie więzienie i sąd karny.
Nie bez znaczenia dla miasta było uruchomienie w 1855 r. kolei żelaznej na trasie Kraków-Dębica, które wzmocniło pozycję Bochni jako ośrodka handlu tranzytowego. Dawny trakt handlowy wiodący przez Wiśnicz stracił rację bytu.
Największym jednak ciosem dla miasta był ogromny pożar w 1863 r. Pożar wybuchł w słoneczną niedzielę 3 lipca w południowej części miasta. Ogień przenosił się bardzo szybko, zajmując połączone dachami drewniane domy, w ciągu niespełna godziny przedostał się na rynek. Spłonęły dachy bóżnicy, ratusza, wiśnickiej fary, niemal cała drewniana zabudowa Nowego Wiśnicza. Dziś urok dawnej zabudowy miast możemy podziwiać na rysunkach Jana Matejki, który często odwiedzał miasto, gościł tu także kilka dni przed katastrofą. Po pożarze część ludności przeniosła się do Bochni.
Na bazie idei towarzystw oszczędnościowo-pożyczkowych grupa mieszczan wiśnickich, na czele z aptekarzem Henrykiem Markiewiczem, powołała w 1895 r. Towarzystwo Pożyczek i Oszczędności. Sąd Krajowy w Krakowie wpisał towarzystwo do rejestru stowarzyszeń zarobkowych i gospodarczych. Najważniejszym organem Towarzystwa było Walne Zgromadzenie Członków, powołano Radę Nadzorczą, która wybrała Dyrekcję. Otwarcie kasy nastąpiło 3 II 1896 r., siedzibą była sala na ratuszu. W czerwcu 1943 r. zmieniono nazwę na Bank Spółdzielczy. Z inicjatywy społecznej zorganizowano w 1879 r. ochotniczą straż pożarną, w 1906 r. zbudowano budynek szkoły a tuż przed I wojną światową budynek sądu. Aby uhonorować wybitnych mieszkańców miasta, od 1868 r. przyznawano tytuł honorowego obywatela Wiśnicza. W 1918 r. wznowiło działalność kulturalno-oświatową powstałe w 1912 r. Koło Towarzystwa Szkoły Ludowej im. J. Słowackiego. Założono w ratuszu bibliotekę i czytelnię książek, teatr, organizowano akcje odczytowe i uroczystości obchodów ważnych rocznic historycznych, publikowano pocztówki. W 1921 r. z inicjatywy mieszkańców powołano Stowarzyszenie Miłośników Muzyki “Harmonia”.
W 1934 roku na podstawie przepisów ustawy o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego miasto utraciło prawa miejskie, na których odzyskanie musiało czekać do 1994 r.
Najcięższym jednak okresem w dziejach Nowego Wiśnicza i jego ludności, podobnie jak większości miast i miasteczek polskich, były lata okupacji niemieckiej. Hitlerowcy wymordowali trzy czwarte mieszkańców miasta, w tym prawie wszystkich Żydów. Zniszczeniu uległo 60% domów, zostały rozebrane żydowskie bożnice i kościół klasztorny. Mieszkańcy Nowego Wiśnicza nie byli tylko biernymi obserwatorami wszechwładzy hitlerowskiej, ale czynnie włączyli się w organizacje ruchu oporu, zwłaszcza Armii Krajowej, która na tych terenach wykazywała się szczególną aktywnością. Wiśnicz, podobnie jak większość Bocheńszczyzny został wyzwolony 20 stycznia 1945 r. przez wkraczające oddziały armii radzieckiej.
W 1947 roku w budynku Sądu utworzone zostało Publiczne Liceum Technik Plastycznych – obecne Liceum Plastyczne.
Wiśnicz to również miejsce pracy twórczej wielu artystów – m.in., Jana Matejki, Jana Brzękowskiego, Stanisława Klimowskiego, Jan Stasiniewicza, Stanisława Nowaka, Mariana Rojka. W Wiśniczu urodził się Juliusz Kossak. Obecność tych osób na wiśnickiej ziemi przypominają pomniki wykonane przez wiśniczanina prof. Czesława Dźwigaja.
